Zacznijmy od podstaw prawnych. Zgodnie z Ustawą o broni i amunicji każda wiatrówka generująca energię kinetyczną pocisku powyżej 17 Jouli jest bronią pneumatyczną, wymagającą rejestracji na Policji (po drodze badania psycho i inne papierki, łącznie koszt około 600 zł samej procedury).

Następnie strzelanie z zarejestrowanej broni pneumatycznej (FAC) może odbywać się jedynie na oficjalnych licencjonowanych strzelnicach – więc o plenerowym, piknikowym, a nawet podwórkowym strzelaniu nie może być mowy. Więc w sumie bez sensu, chyba lepiej zrobić pozwolenie na boczny zapłon, albo kupić czarny proch.

Dlatego też jeżeli wiatrówka w Polsce, to poniżej ustawowego limitu 17J wydaje się najlepszym rozwiązaniem, albowiem wtedy jest to „urządzenie pneumatyczne”, a nie „broń pneumatyczna” – co to oznacza w praktyce? Ano to, że w świetle prawa jest to urządzenie jak każde inne, np. pompka do roweru, łyżwy, narty, czy piłka do gry – czy ktoś widział zapis w prawie, że z pompki do roweru można korzystać jedynie na licencjonowanych strzelnicach, albo pompowniach? 😉 Niemniej, nie oznacza to, że nie jest to urządzenie niebezpieczne i że nie należy z nim się obchodzić odpowiednio zachowując zasady bezpieczeństwa, doskonale znane strzelcom broni palnej – B.L.O.S.:

• Broń – każdą broń należy zawsze traktować jako załadowaną
• Lufa – powinna być skierowana tylko i wyłącznie w kierunku celu, kulochwytu, w powietrze lub pod kątem 45 stopni w ziemię
• Otoczenie – zanim oddasz strzał sprawdź otocznie – czy nikt nie znajduje się na linii strzału
• Spust – palec na języku spustowym połóż tylko wtedy kiedy oddajesz strzał, kiedy jesteś pewny celu w każdym innym przypadku palec trzymaj na szkielecie broni

„NIECH SZMOC BĘDZIE Z WAMI”

Zacznijmy od tego, że mówienie o MOCY w kontekście wiatrówki i śrutu to błąd. W przypadku wiatrówek możemy mówić o Energii Kinetycznej, która jest ściśle powiązana z prędkością początkową i masą śrutu.

Przeciętny śrut w kalibrze 4,5mm do strzelectwa terenowego waży około 0,5g. Najczęściej używanym zawodniczym śrutem w konkurencjach z rodziny Field Target jest JSB Exact, w związku z tym zwyczajowo się przyjęło, że energię wiatrówki mierzy się przy jego użyciu. Śrut ten wykonany jest z miękkiego stopu i w cal. 4,5mm waży 0,547 (~0,55g).

Energię Kinetyczną (EK) wiatrówki oblicza się przy pomocy pewnego wzoru fizycznego: Energia równa się: masa pocisku w kilogramach razy jego prędkość w metrach na sekundę do kwadratu podzielone przez 2:

E=(m*v^2)/2 

Jak to wygląda w praktyce? Jeżeli znamy masę pocisku oraz jego prędkość, możemy obliczyć EK.
Załóżmy: prędkość 250 m/s, śrut o wadze 0,55g. Liczymy:

E=(0,00055*250^2)/2 =  34,375/2 = 17,19J – czyli delikatnie ponad limitem.

Jak widać, aby na „normalnym” powszechnie używanym śrucie osiągnąć limitowe 17J wystarczy prędkość początkowa rzędu 249 m/s, w związku z tym warto zastanowić się, ile prawdy jest w podawanych przez sprzedawców 'kosmicznych’ prędkościach naddźwiękowych – 360 m/s? Ale o tym w innym wpisie.

Skoro EK zależna jest od masy „pocisku” oraz prędkości wylotowej, to wiadomo, że chcąc osiągnąć większą prędkość wylotową wystarczy zastosować lżejszy śrut. Ale praw fizyki nie da się oszukać – lżejszy śrut jest bardziej podatny na warunki atmosferyczne oraz szybciej wytraca prędkość.

A więc wagę śrutu powinno dobierać się w taki sposób, aby uzyskać kompromis, optimum pomiędzy płaską trajektorią lotu, a właściwościami balistycznymi.

Na zawodach Field Target zazwyczaj obowiązuje limit brytyjski, czyli 16,3J, co daje na śrucie JSB Exact prędkość początkową (V0) = 244 m/s. Większość karabinków zawodniczych jest jednak wystrojona nieco poniżej maksa i oscyluje raczej w okolicy 240 m/s czyli równych 16J. Niewiele, co? A jednak w zupełności wystarczająca, aby posyłać śrut w cel wielkości 15mm (moneta 1 grosz) na odległości 50m, czy bezproblemowo trafiać paczkę po papierosach na odległości 100m (oczywiście jeżeli warunki atmosferyczne pozwalają).

Czym zmierzyć prędkość wylotową? Chronografem. Najtańszy dobry chronograf to Combro MK4 – używane zamyka się w 200 zł. Jest małe, lekkie, dość dokładne, zakładane na lufę. Jest też na rynku nasz polski i świetny chronograf kolegi Radecka znanego z forum-bron.pl, czyli Chrono R2. Nowy kosztuje ok. 300 zł. Oba te chronografy same przeliczają V0 i masę śrutu na EK – wystarczy wprowadzić do chronografu masę śrutu.

Jakby ktoś chciał sobie na skróty przeliczyć, znając ofkors V0, to fajny KALKULATOR. Zresztą nie tylko EK.

„SZMOC” A CELNOŚĆ

Niestety, nie zawsze „szmoc” równa się celność. Ta reguła w szczególności dotyczy karabinków sprężynowych, w których wraz ze wzrostem Energii Kinetycznej rośnie siła, z jaką sprężyna musi „wystrzelić” tłok, a to z kolei powoduje wzrost tzw. „kopniaka”, czyli po prostu odrzutu. Jak wiadomo, w wiatrówkach sprężynowych odrzut przebiega w dwóch kierunkach. Najpierw kopniak w ramię, gdy tłok startuje, a następnie szarpnięcie do przodu, gdy tłok uderza w dno cylindra. Dwa szarpnięcia, szczególnie gdy są pokaźnych rozmiarów, potrafią zniweczyć celność do poziomu uniemożliwiającego trafienie wiadra po farbie na 30 metrze.

W przypadku PCP nie ma tego problemu, bo nie występuje odrzut. Jednak problemem przy podkręcaniu EK i V0 staje się bariera dźwięku.

Śrut ołowiany, w szczególności 4,5mm o wadze ~0,5g, w ogóle nie jest przystosowany do prędkości bliskich i wyższych niż prędkość dźwięku (~340 m/s).  

W efekcie czego śrucina rozpędzona do tej prędkości wpada w „turbulencje”, a nawet może zacząć „koziołkować”, a więc nie może być mowy o precyzyjnym i powtarzalnym strzelaniu.

Dlatego karabinki FAC (powyżej 17J) to najczęściej broń pneumatyczna w większych kalibrach, począwszy od najmniejszego 5,5mm, a kończąc na 6,35mm, 7,62mm, a nawet 9mm – w zależności od energii, jaką generują. Chodzi o to, aby zamiast osiągać wysokie prędkości, wykorzystywać donośność EK do celu. Dzięki temu najmocniejsza broń pneumatyczna zawsze pozostaje poniżej prędkości dźwięku, wykorzystując cięższy śrut większego kalibru, np. JSB Exact King 6,35 o wadze 1,65g rozpędzony do 220 m/s daje EK ~49J. To znacznie lepsze i celniejsze rozwiązanie niż rozpędzanie śrutu 4,5mm o wadze 0,67g (JSB Heavy) do prędkości naddźwiękowej 350 m/s, aby uzyskać tę samą EK. Dlaczego?

1) śrut 6,35 leci z prędkością poniżej prędkości dźwięku, zachowując swoje właściwości balistyczne i stabilną trajektorię, 2) śrut 4,5 przekracza barierę dźwięku i wpada w „turbulencje”, leci niestabilnie, 3) cięższy śrut jest mniej podatny na warunki atmosferyczne, więc jest celniejszy, 4) większy i cięższy kaliber lepiej donosi EK do celu.

Mówiąc „łopatologicznie” – należy dobierać kaliber i wagę śrutu do EK karabinka w ten sposób, aby wykorzystać ją jak najefektywniej. Kaliber 4,5mm sprawdza się tak naprawdę do max 20J w normalnej wadze 0,55g i do max 25J w cięższych wersjach. Powyżej 25J trzeba raczej szukać już kalibru 5,5mm.

DONOŚNOŚĆ „SZMOCY”

Wspominałem wcześniej o donośności EK. To również zaleta większych i cięższych kalibrów. Może rzućmy przykładem.

Karabin PCP o EK 16J

Śrut JSB Exact 4,52 o wadze 0,55g, aby osiągnąć 16J musi mieć prędkość wylotową rzędu 241 m/s.

Śrut JSB Exact Heavy 4,52 o wadze 0,67, aby osiągnąć 16J musi mieć prędkość wylotową rzędu 217 m/s.

Śrut JSB Exact Jumbo 5,52 o wadze 1,03g, aby osiągnąć 16J musi mieć prędkość wylotową rzędu 176 m/s.

Nasz cel ustawiony jest 50 metrów od strzelca. I tu pojawia się właśnie donośność EK.

Śrut 4,5 mm 0,55g w momencie uderzenia w cel na 50 metrze ma prędkość dolotową ~178 m/s czyli 8,7J

Śrut 4,5 mm 0,67g w momencie uderzenia w cel na 50 metrze ma prędkość dolotową ~177 m/s czyli 10,5J

Śrut 5,5 mm w momencie uderzenia w cel na 50 metrze ma prędkość dolotową ~144 m/s czyli 10,7J

Jak widać, cięższy śrut lepiej donosi energię do celu, w tym przypadku o 25% więcej. Co to oznacza w praktyce? Będzie lepszy do polowania oraz do rekreacji polegającej na destrukcji różnego rodzaju celów.

No to tyle na dziś. Mam nadzieję, że wszystko zrozumiałe 🙂